Dörtyol

1375 yılında Çukurova'nın Memlükler tarafından tarafından elegeçirilmesinden sonra Payas,Dörtyol ve Erzin bölgesi Özerli merkez olmak üzere Özeroğulları tarafından yönetilmeye Başlanmıştır.

Dörtyol ve çevresine yerleşen ilk Türk topluluğu olan Üçok Oğuzlarından Özeroğulları kışınbugünkü Özerli ve çevresinde oturuyorlar ve yazında Gavurdağlarında yaylıyorlardı.Yavuz Sultan Selim'in Mısır seferinden sonra (1516) Dörtyol ve çevresi Osmanlı hakimiyetine geçmiş ve İskenderun ile Adana arasındaki bölgede "Özer İli" adı ile bir Sancak oluşturulmuştur. Uzeyr Sancağı'nın bilinen ilk sancak beyi (Mirliva) Özeroğullarından Ahmet Bey'dir.(1521-1527)1527 yılında Özer ili Sancağı "Uzeyr İli" adıyla Şam vilayetine bağlandı. Sancak'ta köylerdeki vergi mükellefi nüfus 1521'de 3825 hane, 1523'te 3855 hane,1526'da 4605 hane, 1543'te 5725 hane, 1573'te 3560 hanedir.

1573'te Özer İli Sancağına bağlı Uzeyr (27 köy), Arsuz (11 köy, 1 çeltik nehri), Bakras (11 köy), ve Darb-ı sâk (72 köy) adında dört nahiye bulunuyordu. İskenderun ve Süveyş tersanelerinin kereste ihtiyacı bile Özer İli bölgesindeki dağlardan karşılanıyordu.
16.yüzyıldaki  en önemli geçim kaynağı hayvancılık olmakla beraber 1521-1573 yılları arasında 2 ila 22 arasında yıllara göre değişen değirmen halkın ihtiyaçlarını karşılamaktaydı.

Sokullu Mehmet Paşa, buranın kendisine dirlik olarak verilmesiyle Payas'ta Derbent Teşkilatı kurdurarak liman, tersane, iskele, han, hamam, bedesten camii yaptırmıştır.. 1574 yılında kervansarayın inşaatının tamamlanmasından sonra deniz ticareti Trablusşam limanından Payas'a kaymıştır. 1577 yılında İskele kulesinin (Cin kulesi) tamamlanmasından sonra kasaba halkını ve geçen yolcuları tehlikelere karşı korumak için Uzeyr Beyi ile Payas Kadısı'nın  Payas'ta oturmaları emredilmiştir. Böylece Uzery Sancağı'nın merkezi Özerli'den Payas'a taşınmıştır. 

III.Murat döneminde Uzeyr, Halep eyaletine bağlı sancak olarak yönetilmeye devam etmiştir. IV.Murat, İran seferine giderken 1638 yılının haziran ayında Payas'a gelmiştir. 

Evliya Çelebi Ekim 1648'de Payas'a gelerek seyahatnamesinde şehir hakkında ayrıntılı bilgiler vermektedir.
17.yüzyıldan itibaren merkezi otoritenin zayıflamasıyla Uzeyr, Payas ve çevresinde şekavetin artması üzerine bölge yöneticilerine asayiş ve güvenliğin sağlanması için emir üstüne emirler gönderilmiştir.18.yüzyıldan itibaren Özer adının yerini aynı ailenin devamı olan Küçükalioğulları almıştır. 19.yy. başlarında Uzeyr ve Beylan, Adana vilayetine mülhak birer sancaktı. Adana valisi aynı zamanda bu iki sancağın mutasarrıflığına da bakıyordu. 3 Haziran 1865'te Ahmet Cevdet Paşa ve İbrahim Derviş Paşa gelene kadar Küçükalioğulları, Payas merkez olmak üzere Dörtyol ve çevresini, devletle araları zaman zaman bozularak da olsa yönetmişlerdir. 1865'ten itibaren Payas Sancağı Halep Vilayeti'ne bağlandı. (2 mahalle ve 38 köyden oluşuyordu) Payas merkez kazası ile Osmaniye ve Beylan kazaları Payas Sancağı'na bağlıydı. 1869'da Payas, Adana vilayetine bağlandı. Liva merkezi olan Payas kazası 1213 Müslim, 447 gayr-i Müslim olmak üzere 1660 hanedir. Payas Sancağı'nın tümünde ise 4330 hane İslam, 759 Hıristiyan olmak üzere toplam 5089 hane vardır. 

1890'lı yıllarda Adana vilayeti Cebel-i Bereket Sancağı'na bağlı Payas kazasının 13207 Müslim, 125 Rum, 3498 Ermeni olmak üzere toplam 16830 nüfusu vardır.

1900'lü yılların başında Cebel-i Bereket Sanacağı'nın Payas kazasına bağlı olan Erzin'in merkezinde ve Ocaklı köyünde birer medrese vardır. Ocaklı medresesi halk tarafından yapılmıştır.

Daha önce sancak merkezi iken Adana vilayetinin Cebel-i Bereket sancağına bağlı bir kaza haline getirilen Payas'ın 1902 yılında 2 nahiyesi ve 46 köyü vardır. Mevcut daireler şunlardır:

Kaymakamlık, Kaza İdare Meclisi, Bidayet Mahkemesi, Mal Kalemi, Nüfus İdaresi, Hapishane-i Umumi, Ziraat Banka İdaresi, Tapu Dairesi, Orman Dairesi, Duyun-ı Umumiye İlk defa 1071 Malazgirt zaferinden sonra Müslüman Türklerle tanışan Dörtyol ve çevresine çoğunluğu Oğuzların Üçok kola mensup Türkmenler yerleşmiştir. Dörtyol'un ilk yerleşim yeri Özerli'dir ve ilk yöneticileri de Özeroğullarıdır. Dolayısıyla Dörtyol'un kuruluş yılları 11. yüzyılın sonlarına dayanmaktadır.
Aşık Paşazadeye göre Özeroğullarının Çukurova'ya gelmesi Süleyman Şah Gazi'nin Caber Kalesi önünde boğulmasının ardından konar-göçerlerin etrafa dağılmasıyla gerçekleşmiştir.

İdaresi, Telgraf İdaresi, Rüsûmat İdaresi, Reji İdaresi, Belediye Dairesi, Zabıta İdaresi. Okullar: Kasaba merkezi ile Kürtül, Çaylı, Azizli, Uzeyirli (Özerli), Ocaklı, Erzin, Yumurtalık, Kurtkulağı  ve Çokmerzimen köylerinde ilkokullar vardır. Yeni yöntemlere göre eğitim-öğretim yapılan bu okullardan Ocaklı ve Erzin 1900 yılında, diğerleri 1899'da yapılmıştır.

Dörtyol adına ilk defa 1870'lerden itibaren tapu kayıtlarında Payas kazasının bir mevkii olarak rastlamaktayız. Kaza merkezi Aralık 1906 yılında Payas'tan Erzin'e taşınmıştır. Dörtyol mevkii merkez olmak üzere Şubat 1909'da, Dörtyol adıyla Adana vilayeti, Cebel-i Bereket Sancağı'na bağlı kaza merkezi oldu. Nisan 1910'dan itibaren Dörtyol kazasının adı Ümraniye olarak değiştirilmiştir. 2 Nisan 1912 tarihinde ise Suriye Vilayetindeki Ümraniye Leski adlı Hamidiye kazasının Dörtyol ile posta vs.de karıştırılmaması için

Akdam mevkii merkez olmak üzere Ümraniye'nin adı tekrar Dörtyol olarak değiştirilmiştir.
Mondros ateşkes antlaşmasından sonra 11 aralık 1918'de işgal edilen Dörtyol'da Milli  Mücadele'nin ilk kurşunu 19 Aralık 1918'de Karakise köyünde Özerlili Hoca Ömer oğlu Mehmet (KARA) tarafından atılmıştır. Bu olaydan birkaç gün sonra Kara Hasan Paşa tarafından da Milli Mücadele'nin ilk Kuva-yı Milliye örgütü Dörtyol'da kurulmuştur. Fransız ve Ermenilerle yapılan mücadele sonucunda 9 Ocak 1922'de Dörtyol düşman işgalinden kurtarılmıştır. 

Gazi Mustafa Kemal ATATÜRK; 14 Ocak 1925, 16 Mayıs 1926 ve 15 Şubat 1931 tarihlerinde olmak üzere toplam 3 defa Dörtyol'umuza teşrif etmişlerdir.

1939 yılına kadar Seyhan'a (ADANA) bağlı olan Dörtyol, Hatay'ın anavatana katılmasıyla bu ilimize bağlanmıştır.
Kurtuluş Savaşı'nın anısını yaşatmak üzere "İlk Kurşun Anıtı" 9 Ocak 1994'de, "ilk Kurşun Müzesi" 9 Ocak 1997'de açılmıştır.